Магія старадаўніх люстэркаў
Аповяд напісаны па ідэі Андрэя Столярика і прысвячаецца яму ж
http://www.proza.ru/avtor/stolyarikandre
http://www.stihi.ru/avtor/stolyarikandre
Бабуліна люстраная гасціная была ідэальна круглая, з размешчанымі вакол вузкімі і высокімі кніжнымі шафамі, а паміж імі серабрыста паблісквалі вузкія, ад падлогі і амаль да столі, люстэркі. Паміж верхнім краем люстэрка і столлю былі невялікія акенцы з вітражамі. Вялікі круглы вітраж быў і на столі. Знадворку ён быў прыкрыты конусападобным парасонікам на высокіх слупках па крузе.
Падлога была пакрытая пухнатым турэцкім дываном з такім доўгім ворсам, што ногі патаналі ў ім, як у траве. Пасярэдзіне пакоя стаяў круглы стол, пакрыты аксамітавым абрусам, яки звісаў да падлогі.
Косцік Пупцаў сядзеў за сталом і засяроджана маляваў на палях газеты фрагменты касмічных войн. Было невыносна сумна без тэлевізара, і Косцік спрабаваў неяк пацешыцца. У бабулі была вялікая, проста велічэзная бібліятэка, але чытаць Косціку не хацелася: кніжкі былі вельмі тоўстыя з жоўклымі старонкамі, маленькімі літарамі і без малюнкаў. Сумныя і нецікавыя кнігі.
Мама адмыслова адправіла Косціка на ўсё лета пагасцяваць да бабулі для лячэння ад тэлезалежнасці, як яна сказала. А Косцік зусім не ўяўляў, чым наогул можна займацца, калі няма тэлевізара.
Ды і сама бабуля з'явілася ў Косціка ў жыцці вельмі нечакана. Ён ведаў, што яго мама, Пупцава Лізавета Альбертаўна, была сіратой, выхоўвалася ў дзіцячым доме, і бацькі невядомыя.
А пару гадоў назад прыйшла да іх загадчыца дзіцячага дому і аддала Лізавеце Альбертаўне стос лістоў, перацягнутых зялёнай гумкай. І распавяла, што трыццаць пяць гадоў таму на ганку дзіцячага дома выявілі плецены кошык, напоўненысухім мохам. А ў моху моцна спала грудная дзяўчынка, заціснуўшы ў кулачку вялікі чорны сухар.
Да кошыка была прымацавана цыдулка, у якой было напісана, што імя дзяўчынкі Луіза Марыя Альберта Тузенпуп-Амбарцузаммен. Вельмі прасілі паклапаціцца пра дзіця, і абяцалі забраць яго ў найблізкую пару месяцаў. А цяпер самі ў жаласным стане, і баяцца за жыццё дзіцяці.
Але за дзіцем так ніхто і не прыйшоў. Ні праз месяц, ні праз пару, як было абяцана ў цыдулцы, ні праз год, ні праз два. Наогул ніхто не прыйшоў. І толькі праз дзесяць гадоў сталі прыходзіць гэтыя лісты. Вельмі дзіўныя лісты, якія загадчыца нікому не паказвала, чытала адна, замкнуўшыся ў сваім кабінеце, а потым, доўга і са здзіўленнем паціскаючы плячыма, хавала ў скрыначку, замыкаючы яе на ключ. І на запыты не адказвала.
Дзяўчынку не сталі рэгістраваць такім складаным імем, а назвалі па-простаму, Пупцава Лізавета Альбертаўна.
А пару гадоў назад, адчуўшы сябе дрэнна, загадчыца вырашыла, што чыннікам пагаршэння яе самаадчування з'яўляецца шматгадовае ўтойванне праўды. Таму яна і прыйшла і павінілася, пасля чаго яны доўга ўдваіх з Лізаветай сядзелі на кухні, пілі чай з печывам, размаўлялі і плакалі.
І вельмі хутка пасля таго ў іх доме з'явілася бабуля з вельмі доўгім імем Ганна Элен Марго Тузенпуп-Амбарцузаммен. У бабулі быў свой дом ў гарах Шварцвальда. Яна прывезла для Косціка ў падарунак тэлевізар.
…На аксамітавым абрусе маляваць было нязручна. Тады Косцік зняў яго і паклаў на вольнае крэсла. На стальніцы ён выявіў вялікую зялёную кнопку і тут жа, не думаючы, націснуў на яе. Кнопка змяніла колер на жоўты, з сярэдзіны стала высунуўся серабрысты крышталь, закруціўся, і прамяні яго шматкроць адбіліся ва ўсіх люстэрках, і адлюстраванні Косціка ў іх здабылі самастойнасць і рушылі ў пакой. Самае першае з адлюстраванняў, якое дасягнула стала, націснула жоўтую кнопку, якая тут жа памяняла колер на чырвоны, а потым тут жа накінула абрус ізноў на стол, сказаўшы пры гэтым:
- Досыць.
У пакой за гэты час з кожнага люстэрка выйшла па тры адлюстраванні, яны так і хадзілі, тройкамі, усюды кіруючыся сябар за сябрам. Чацвёртае адлюстраванне затрымалася як раз на выйсці, і ўсе люстэркі ператварыліся ў карціны, на якіх быў намаляваны Косцік, які ідзе наперад.
- А колькі там усяго адлюстраванняў? Што будзе, калі націснуць чырвоную кнопку? І як вас клічуць? - спытаў Косцік.
- Нас там бясконца, усе мы Косцікі у дадзены момант, а кнопку табе лепш не чапаць, небяспечна.
- А як вы адзін аднаго адрозніваеце?
- Па характары. Кожны з нас адлюстроўвае які-небудзь адзін бок твайго характару.
Гасціная напоўнілася шумам і гамам. Скрозь шум чуліся асобныя рэплікі:
- Вось так лепш...
- Цяжка кіраваць кімсьці, асабліва, калі да таго ж трэба каардынаваць свае дзеянні...
- Лепш самім, так цікавей...
-Ну, вось зараз, як след акунёмся...
Тры Косціка побач з адным з кніжных шаф націснулі кнопку, пасля чаго з шафы высунуўся стол, на якім стаяў тэлевізар. І Косцікі, хорам сказаўшы: "Прыгажосць!", тут жа ўселіся ў радок і ўтаропіліся на экран.
Яшчэ тры Косціка збегалі на кухню, прынеслі адтуль вялікі рондаль з сасіскамі ў таматавым соусе, і ўсеўшыся вакол яго, сталі лыжкамі, проста з рондаля ёсці з вялікім апетытам і прагнасцю.
Яшчэ тры Косціка вырашалі крыжаванкі, лежучы вакол разасланай газеты на падлозе.
Тры Косціка чыталі кнігу адну на траіх, тоўстую, нецікавую, яны чыталі яе вельмі захоплена.
Яшчэ тры Косціка… І не толькі тры, вельмі шмат троек Косцікаў займаліся тым, што ім падабалася з вялікім азартам.
Зусім забылася, яшчэ тры Косціка доўга размешвалі ў тазіку нейкую шэрую сумесь, а потым загарнулі яе ў трубку папяровую, накшталт цукеркі.
- Цяпер будзе вялікі бабах! - хорам сказалі яны.
А сапраўдны Косцік зусім не зважаў на ўвесь гэты шум. Ён паволі засунуў руку па абрус, каб ніхто не заўважыў, і павольна, вельмі павольна, рухаў яе да цэнтра стала. Вельмі яму было цікаўна, што будзе, калі націснуць чырвоную кнопку.
Невядома, што здарылася раней: падарвалася петарда ці Косцік націснуў чырвоную кнопку. Хутчэй за ўсё, гэта адбылося адначасова.
Ці то "ба-бах" быў такі грандыёзны, ці то гэта было дзеянне чырвонай кнопкі, але ўсё ў гасцінай закруцілася апантанай каруселлю, а потым наступіла цемра.
…Ачуўся Косцік у спальні на ложку. У вакно ліўся рассеянае шапаткім кустом бэзу, заспакаяльнае сонечнае святло, на падлозе ляжалі светлыя жоўтыя ромбы, цікалі ходзікі.
Увайшла бабуля:
- Ну, што, прачнуўся? - ласкава спытала яна, - А цябе тата прыехаў наведаць.
- Тата! - закрычаў Косцік, ускочыўшы на ногі, - вось выдатна.
Тата Косціка пяць гадоў назад з'ехаў на заробкі ў Індыю, і знік там без весткі. І, вось, вярнуўся, так нечакана. Такая радасць
Тату Косцік не памятаў. А што памятаў, тое здавалася хутчэй сном, чым праўдай. Вялікі, проста велічэзны, шумны, прыгожы і вясёлы, тата, у гэтым сне, насіў Косціка на руках і ўвесь час падкідаў у паветра і лавіў, і гучна і радасна смяяўся. А ў Косціка дух займала, і ён не ведаў, плакаць яму ці не, і таму ён не плакаў, а толькі глядзеў на тату шырока расплюшчанымі вачыма....
***
…У дзіцячым доме, у які падкінулі Лізу, жыў хлопчык, на чатыры гады старэй, якога клікалі Вася Пупцаў. Пазнаўшы, што ў Лізы такое ж прозвішча, як у яго, ён прасякнуўся да яе роднаснымі пачуццямі, стаў апекаваць і абараняць яе, і заўсёды ў яго былі для Лізанькі які-небудзь ласунак, апельсін ці цукерка, ці печыва. Ці жменя семак.
Дзе даставаў Вася гэтыя ласункі, ніхто не ведаў. У дзіцячым доме яны не вадзіліся. Хіба што, на Новы год і іншыя святы, ці калі прыязджала якая-небудзь камісія з праверкай.
А Лізаньку наогул не цікавіла, дзе Вася гэта дастае. Яна проста цешылася.
…Калі Вася атрымаў пашпарт, ён раптам знік з дзіцячага дому, з мястэчка, з жыцця Лізанькі. Як у ваду ўпаў. Плакала Лізанька часта, успамінаючы свайго абаронцу. Плакала-плакала, і паступова забылася…
…Праз восем гадоў, калі Лізанька ўжо працавала на танкасуконным камбінаце і жыла ў інтэрнаце пры ім, выскачыў у яе на шляху Вася, як чорт з табакеркі. Выскачыў з-за спіны, сцісла астрыжаны, загарэлы да чарноцця, сухарлявы і, пляснуўшы па плячы, загарлапаніў:
- Прывітанне чырвонай сукальшчыцы!...
Лізанька спачатку адхіснулася ў бок, а потым, пазнаўшы, завішчала і кінулася да чорта на шыю...
- Нам з табой і распісвацца не трэба, - жартаваў Вася, - прозвішчы то ў нас зусім аднолькавыя...
А Лізанька толькі хмурылася ў адказ. Яна ўжо ведала, што ў Васі ўжо было чатыры шлюба, і ўсе няўдалыя. Усе чатыры жонкі выставілі Васю за дзверы за шалапутны характар. І зараз там яго дочак выхоўваюць іншыя мужчыны.
А потым Вася зноў знік, па-ангельску, не развітаўшыся. Ці, па-французску?...
А праз месяц пасля яго знікнення Ліза пазнала, што ў яе будзе дзіця…
…Сына яна назвала Косцікам…
***
- Ідзі, Косцік, пагуляй, - сказала бабуля, - а я прыбяру ў тваім пакоі.
Косцік выйшаў у калідор, а там была яшчэ адна бабуля, якая энергічна мыла швабрай падлогу. Яна ўсміхнулася ветліва Косціку і сказала:
- Праходзь хутчэй, не замінай.
Косцік пайшоў далей, і ўсюды па дарозе яму трапляліся бабулі, якія займаліся рознымі справамі.
З кухні чулася нягучная гутарка некалькіх галасоў. Косцік зазірнуў у прыадчыненыя дзверы, а там - тата! Тата сядзеў за сталом, а вакол яго клапаталі цэлых тры бабулі, падаючы на стол то - тое, то - сёе.
- Вы так падобныя, - казаў тата, - проста дзіўна.
- Мы ўсе пагодкі, - хорам адказвалі бабулі. - Калі былі маленькімі, бацькі нас адрознівалі па росце. А калі выраслі - перасталі адрозніваць.
"Як хлусяць" - падумаў Косцік, і, не заходзячы на кухню, пайшоў у люстраную гасціную.
Абруса на стале не было. І яшчэ здалёк Косцік заўважыў пульсуючую чырвоную кнопку. І зноў яму, ну проста невыносна як моцна, захацелася яе націснуць. У люстраной гасцінай тры бабулі энергічна пыласосілі дыван. А ўсе люстэркі ператварыліся ў партрэты бабуль, якія схіліліся над швейнай машынкай.
Стваралася ўражанне, як быццам фатограф павольна абыходзячы бабулю па крузе, увесь час здымаў яе. А потым усе здымкі развесіў па крузе ў люстраным пакоі. На тым партрэце, дзе бабуля сядзела спіной да гледачоў, было відаць, што ў яе пад крэслам дрэмле на дыване вялікі чорны кот. На іншых партрэтах ката відаць не было.
Убачыўшы Косціка, які падбіраўся да кнопкі, бабулі перасталі пыласосіць дыван, разгублена ўтаропіліся на Косціка і замерлі. І было толькі чуваць, як у пакоі гудуць у халастую тры пыласоса.
І калі Косцік працягнуў ужо руку да чырвонай кнопкі, з-пад крэсла, якое стаяла побач са сталом, нечакана вылез вялікі чорны кацяра і сказаў:
- Р-р-р-н-я-я-яу!... - так гучна, што Косцік, адторгнуўшы руку ад кнопкі, кінуўся на ўцёкі ад ката вакол стала. А з-пад кожнага крэсла вылазіў кот і выпраўляў Косціка сваім "Р-р-р-н-я-я-яу!...". Косцік так хутка абабег вакол стала, што балюча стукнуўся носам ва ўласную спіну. Замарудзіўшы бег, ён агледзеўся і ўбачыў, што вакол стала па крузе бягуць некалькі Косцікаў. Бягуць і не могуць спыніцца.
А чорныя каты адначасова скокнулі і, пераскочыўшы праз кольца Косцікаў, мякка апусціліся на стол, а потым зараз павярнуліся і дунулі на Косцікаў.
І круг Косцікаў стаў пашырацца, і адначасова ва ўсіх люстэрках з-за спіны бабулі, якая схілілася над швейнай машынкай, выплыла адлюстраванне Косціка, які ляцеў па крузе.
І калі круг Косцікаў дасягнуў сцяны, кожны Косцік, крануўшыся паверхні люстэрка, пагрузіўся ў яго нетры і схаваўся за бабуляй, што схілілася над швейнай машынкай. А адтуль выплыла адлюстраванне. І ўсе адлюстравання, якія выплылі з люстэркаў, закруціліся па крузе ў зваротным кірунку, падплылі да стала і, пакружыўшыся трохі, зліліся ў аднаго Косціка. І гэты Косцік, які зусім не цікавіцца чырвонай кнопкай, пабег на кухню вітацца з татам…
…У наступны раз Вася з'явіўся ў мястэчку як раз у дзень нараджэння Косціка. З'явіўся ў інтэрнат, у якім жыла Ліза, з вялікім букетам белых руж. Стаяў на парозе загарэлы да чарноцця блакітнавокі прыгажун. Жоўтыя, выгарэлыя амаль да беласці, валасы бясформавай шапкай ляжалі на галаве і валіліся на плечы.
Ліза не ведала, цешыцца ёй ці сердаваць. Хвалі радасці і злосці хадзілі ў яе душы пластамі, не змешваючыся:
- Уваходзь, татка, - сказала яна злосна, але вочы яе так і ззялі, як яна ні імкнулася хмурыць бровы.
- Татка? - здзівіўся Вася, - Трымай, гэта табе ў гонар сустрэчы, - працягнуў ён Лізе кветкі.
Потым зірнуў у адчыненыя дзверы пакоя і ўбачыў там святочна накрыты стол, за якім сядзелі хлопчыкі і дзяўчынкі. Усё павярнулі галовы і моўчкі глядзелі на Васю.
А Вася, хутка акінуўшы поглядам усіх дзетак, убачыў на чале стала сябе, таго сябе, з ранняга дзяцінства. Тыя ж залатыя валасы, прыгожымі хвалямі спадаючыя на плечы, яркія блакітныя вочы.
І Вася, абыйшоў вакол стала, схапіў сына на рукі і падкінуўшы да столі, злавіў далікатна і асцярожна.
- Значыць, пяць гадоў табе сёння, - задуменна прамовіў ён і яшчэ чатыры разы падкінуў хлопчыка пад столь.
А Косцік глядзеў на яго хмурна, і не ведаў, плакаць яму ці смяяцца…
…Пяць гадоў назад Вася выпадкова сустрэў на вакзале свайго прыяцеля па дзіцячаму дому Пецю Крутаярцава, які збіраўся ехаць на камсамольскую будоўлю. І Вася, не доўга думаючы, паехаў разам з ім, дапамагаць, паколькі вырашыў, што адзін Пеця не справіцца.
І там, не будоўлі, ён прымудрыўся яшчэ раз жаніцца на мясцовай прыгажуні, кухарцы Раісе. Праз год у Раісы нарадзіліся двайняты, хлопчык і дзяўчынка, Сашка і Наташка.
А праз тры гады Вася захварэў грыпам, запусціў яго і з ускладненнямі і высокай тэмпературай патрапіў у лякарню, у рэанімацыю. Цэлы год ён пракачаўся па розных лякарнях. Раіса яго ні разу не наведала.
А калі ён праз год вярнуўся дадому, апынулася, што Раіса ўжо выйшла замуж за іх прараба Івана Іванавіча. Іван Іванавіч і дапамог ёй аформіць развод з Васям, карыстаючыся сваімі сувязямі.
І пацягнула Васю на радзіму. І ўсю дарогу, пакуль ён ехаў, стаяў у яго ў вушах крык Наташкі:
- Жадаю да таты, - крычала і рвалася з рук Раісы вельмі падобная на Васю дачка, светлавалосая і блакітнавокая.
А цёмнавалосы як Раіса Сашка спалохана хаваўся за лысага з вялікім жыватом Івана Іванавіча, які выйшаў сустракаць госця па-хатняму, у майнтках і суколцы.
…У цягніку, які вез яго ў роднае мястэчка, Вася і ўспомніў Лізу, пра якую апошнія пяць гадоў ён наогул не думаў. І вырашыў зайсці да яе і развеяць сваё гора.
Зайшоў, а там - сын, Косцік. Вось, шчасце, так шчасце…
А яшчэ праз два гады ў Васі рэзка пагоршыўся слых. Адбіўся перанесены грып. Яго сябар Пеця параіў яму ехаць у Індыю, кажучы, што толькі там Васю змогуць вылечыць. Пеця дапамог яму ўладкавацца ў групу, паездку якой фінансавала добраахвотнае грамадства.
І з'ехаў Вася ў Індыю. І як у ваду ўпаў. Ні лістоў, ні званкоў…
…Люстраны пакой залівала прывідна-блакітнае святло месяца, не бачнае ў вакно. Шматкроць адлюстроўваючыся ад люстэркаў, светлавыя хвалі палосамі рознай яркасці перасякалі прастору, утворачы складаную светлавую сетку.
Уздоўж сцяны па крузе спалі бабулі, кожная галавой да люстэрка. Крыху бліжэй да цэнтра, поруч крэсла, звярнуўшыся абаранкам, спаў Косцік.
А за сталом, паклаўшы галаву на стальніцу, спаў Вася. На стале свяціўся блакітным святлом крышталь і пульсавала яркая чырвоная кнопка.
У пакоі стаяла абсалютная цішыня, толькі чуваць было, як цікаюць ходзікі, ды час ад часу храпе і енчыць ува сне Вася.
Злева, у вакне з’явіўся краёчак месяца, і павольна і паступова выплываў ён, важны і велічны. Яркі месяцовы прамень, пройдучы скрозь крышталь, пераламіўся і ўпаў на карціну, на якой была намалявана спячая за швейнай машынкай бабуля, і стукнуў па вачах чорнага ката, які спаў у яе па крэслам. Кот устаў, пацягнуўся, выгнуўшы спіну прыгожай дугой. Ён зусім не пачуваўся намаляваным, а зусім незалежным і нічым не звязаным катом. Потым ён адчуў, што галодны і, збіраючыся рушыць у кухню, зірнуў у пакой, і яму зусім не спадабалася, што ён там убачыў: пад усімі крэсламі спалі каты. Выдаўшы баявы заклік, чорны кот з карціны скокнуў да найблізкага крэсла ў люстраной гасцінай, а за ім хвастом пацягнулася бабуля разам са швейнай машынкай. І стала відаць, што на каленах у яе спіць Косцік.
Кот, спячы пад крэслам, ускочыў, і кінуўся на ўцёкі па крузе. З-пад кожнага крэсла выскачылі іншыя каты і далучыліся да скакання. Каты беглі па крузе, а за апошнім катом валокся спячы абаранкам Косцік. І калі каты параўняліся з люстэркамі, яны нырнулі туды, кожны ў сваё люстэрка, захапіўшы за сабой спячую поруч люстэрка бабулю. А спячы Косцік па інэрцыі абляцеў яшчэ круг, пакідаючы ў кожным люстэрку сваё адлюстраванне, а ў апошняе люстэрка нырнуў сам, па-ранейшаму спячы і згарнуўшыся абаранкам.
І ў той момант, калі каты разам з бабулямі нырнулі ў люстэркі, адтуль выплылі швейныя машынкі, са спячымі бабулямі і Косцікамі, якія задрамалі ў іх на каленах. І закруціўся гэты карагод, і кружыўся і кружыўся ўсю ноч. А калі гарызонт афарбаваўся ружовым, і з'явіўся першы прамень узыходзячага сонца, швейныя машынкі, якія ляцелі, сталі запавольваць свой бег, і паступова зліліся ў адну.
Тады чорны кот падышоў да бабулі і з гучным буркатаннем пацёрся аб яе нагу.
Бабуля, прачнуўшыся, пераклала спячага Косціка ў крэсла, потым падышла да стала і націснула пульсуючую чырвоную кнопку. Кнопка тут жа памяняла колер на зялёны, а потым у стале адчыніўся люк, і крышталь разам з кнопкай пагрузіўся ў нетры стала. Пасля чаго люк зачыніўся. Стальніца была роўная і гладкая, і немагчыма было здагадацца, што пад ёй штосьці схавана.
Пасля гэтага бабуля пайшла ў кухню, а задаволены кот пабег перад ёй, паказваючы дарогу.
Продолжение "Магiя старадаунiх люстэркау 2" http://www.proza.ru/2014/11/25/978